نشست رهبران کشورهای عضو بریکس از 22 تا 24 اوت (31 مرداد تا دوم شهریور ماه) در ژوهانسبورگ برگزار شد. نالدی پاندور، وزیر امور خارجه و همکاری آفریقای جنوبی گفته بود که رهبران کشورهای بریکس در خصوص سند نهایی اجلاس به توافق رسیدند که اصول پذیرش اعضای جدید در این انجمن را مشخص میکند. در مجموع 22 کشور برای عضویت در بریکس درخواست دادهاند. وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی همچنین گفت حدود ۶۷ رهبر از سراسر آفریقا، آمریکای لاتین، آسیا و دریای کارائیب به این اجلاس دعوت شدهاند. چین، روسیه و آفریقای جنوبی به عنوان رئیس دوره‌‌‌ای بریکس همگی از گسترش این بلوک حمایت می‌کنند و به دنبال افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی خود هستند. با این حال برزیل بدبین و هند بلاتکلیف است.
به گفته وزیر خارجه آفریقای جنوبی، بیش از ۴۰ کشور برای پیوستن به بریکس ابراز علاقه کردهاند. برخی مقاصد خود را به صورت علنی و برخی دیگر به صورت خصوصی بیان کردهاند. اعضای جدید امیدوارند از نفوذ سیاسی و اقتصادی این گروه که در حال حاضر بیش از ۴۲درصد از جمعیت جهان و حدود ۲۶درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهد، استفاده کنند.در این میان خاورمیانه یکی از اصلی‌‌‌ترین علاقه‌‌‌مندان به پیوستن به این بلوک است. پیش‌تر نیز «پل ماشاتیله» معاون رئیسجمهور آفریقای جنوبی گفته بود کشورهای عضو «بریکس» (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) ایده کنار گذاشتن تدریجی دلار در پرداخت‌‌‌های بین‌المللی را به نفع پول‌‌‌های ملی مطرح می‌کنند که موضوع بحث در اجلاس ژوهانسبورگ خواهد بود.
ماشاتیله افزود: «امروز جهان به این بلوک توجه دارد زیرا [کاهش وابستگی به دلار] در خط مقدم گفتمان جهانی قرار دارد.» آفریقای جنوبی تلاشهای فراوانی در سال ۲۰۱۰ به منظور عضویت در گروه «بریک» از خود نشان داد. وزرای امور خارجه کشورهای عضو در نشستی که ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ در نیویورک برگزار شد، با عضویت آفریقای جنوبی موافقت کردند. بریک پس از پیوستن آفریقای جنوبی به «بریکس» تغییر نام یافت.
رئیسی پس از عضویت ایران چه گفت؟
ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران ظهر روز پنج‌شنبه به وقت محلی طی سخنانی در پانزدهمین نشست گروه «بریکس» در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی پس از اعلام پذیرش رسمی عضویت جمهوری اسلامی ایران در این گروه، گفت: «ایران از ظرفیت‌‌‌های بی‌‌‌نظیری برخوردار است و آمادگی دارد در هر سه حوزه اصلی فعالیت‌‌‌های بریکس، یعنی حوزه‌‌‌های سیاسی- امنیتی، اقتصادی- مالی و اجتماعی مشارکت کند.» به گزارش «ایسنا»، رئیسی افزود: «همکاریهای راهبردی مختلف بین ایران و اعضای بریکس از جمله در حوزه‌‌‌های ترانزیت، انرژی و تجارت، دستور کار جهانی بریکس را حمایت میکند.»
رئیسجمهور تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران به صورت قاطع از تلاشهای موفق بریکس در راستای دلارزدایی از روابط اقتصادی میان اعضا و همچنین استفاده از ارزهای ملی و تقویت سازوکارهای بریکس برای پرداخت و تسویه مالی حمایت میکند.»به گفته رئیسی، بریکس نماد چنین تغییر و تحولی در مناسبات جهانی است که می‌تواند به حل معضلات جامعه جهانی کمک کند؛ به‌‌‌ویژه آنکه اعتماد جهانی به اثرگذاری بریکس رو به افزایش است. گسترش بریکس به سایر قدرت‌‌‌های جهان جنوب و در حال توسعه، این چشمانداز را منسجم‌‌‌تر و جهانی‌‌‌تر خواهد کرد.رئیسجمهور با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران همکاریهای سیاسی و اقتصادی چشمگیری با هر پنج عضو گروه بریکس دارد، تاکید کرد: «در دوره اخیر نیز آشکارا شاهد جهش و تعمیق این همکاری‌‌‌ها بوده‌‌‌ایم.»
همچنین رئیسی پیش از ظهر روز جمعه در پایان سفرش به ژوهانسبورگ در تشریح دستاوردهای این سفر گفت: «اهمیت این سفر از این جهت است که بریکس یکی از ائتلاف‌‌‌های مهم جهانی است که نقش موثری در توسعه و ارتقای همکاریهای اقتصادی و تجاری در بخش قابل‌توجهی از جهان دارد.» رئیسجمهور با اشاره به اینکه گروه بریکس در نقاط مختلف دنیا اعضای قابل‌توجهی دارد که سهم بزرگی از جمعیت، تولید ناخالص داخلی و وسعت سرزمینی دنیا را دارند، افزود: «ائتلاف‌‌‌های جهانی نظیر بریکس و شانگهای، ائتلاف‌‌‌های نوظهوری هستند که کاملا مخالف یکجانبه‌‌‌گرایی بوده و با نگاه احترام به استقلال کشورها برای همگرایی و همکاری در جهت پیشرفت امور ملت‌‌‌ها تشکیل شدهاند.»
رئیسجمهور با بیان اینکه اهمیت ایران به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیک و کنشگری فعال در عرصههای مختلف منطقهای و بین‌المللی بر کسی پوشیده نیست، تصریح کرد: «همه این مسائل موجب شد تا عضویت ایران در گروه بریکس مطرح و به اتفاق آرای اعضا تصویب شود. البته به طور طبیعی لازم است سازوکارهای اجرایی برای بخشهای مختلف گروه از جمله صندوق بریکس، نیز تمهید و فراهم شود که همکاران وزارت امور خارجه از همان ساعت اول تصویب عضویت ایران، اقدامات خود را در این زمینه آغاز کردند.»رئیسی همچنین ارتباط با ساختارهای موثر بین‌المللی را موجب تقویت قدرت سیاسی ایران عنوان کرد و افزود: «موضوع عضویت ما در گروه بریکس به صورت اتفاقی رخ نداده بلکه یک سیاست انتخابی از سوی دولت در جهت تامین منافع کشور و مردم بوده است.»
فرآیند عضویت ایران چگونه خواهد بود؟
دولت سیزدهم برای اولین بار درخواست رسمی عضویت ایران در گروه بریکس را تقریبا یک سال پیش ارائه کرد و روز پنج‌شنبه دوم شهریور ماه جمهوری اسلامی ایران به همراه دو کشور همسایه عربستان سعودی و امارات متحده عربی و همچنین آرژانتین، مصر و اتیوپی به عضویت قطعی بریکس پذیرفته شدند. برای عضویت در گروهی چون بریکس، کشورها باید ابتدا درخواست رسمی دهند، سپس پنج کشور بریکس شامل چین، برزیل، هند، آفریقای جنوبی و روسیه درمورد صدور دعوتنامه برای عضویت یک کشور دیگر باید به اجماع برسند و یک کشور به حمایت از دیگر کشورهای عضو دعوتنامه را به کشوری که میخواهد عضو شود، می‌دهد.
عضویت ایران به آن معناست که ایران توانسته حمایت پنج کشور دیگر را جلب کند. اما اندونزی که تصور می‌‌‌شد در بین این بازیگران باشد موفق نشد پذیرش برای دعوتنامه را بگیرد و برخی اعضا با عضویت اندونزی مخالف بودند. همچنین این دعوتنامه باید در کشور مقصد بررسی شود و احتمالا باید اقدامات مرتبط با قانون‌گذاری نیز انجام گیرد و قوانین و اسناد مربوطه را به تصویب پارلمان برسانند. بنابراین این فرصت چهارماهه تا روند عضویت کامل کشورها برای این امر و همچنین طی مراحل اجرایی و اداری است.
ایران درخواست عضویتش را اوایل تیر ماه سال 1401 ارائه کرد. در ویکی‌‌‌پدیای انگلیسی بریکس آمده است که روزنامه گلوبال تایمز، روزنامه رسمی دولت چین برای اولین بار در هفته پایانی ماه ژوئن 2022 اعلام کرد که سفارت ایران یادداشتی را برای این روزنامه ارسال و اعلام کرده ایران برای عضویت در بریکس درخواست داده است. سعید خطیب‌‌‌زاده، سخنگوی وقت وزارت خارجه ایران در ششم تیر ماه1401 نیز خبر داد که ایران درخواست عضویتش را توسط وزیر خارجه ارائه کرده و یک روز بعد نیز ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه‌‌‌ای تلگرامی اعلام کرد که ایران و آرژانتین برای پیوستن به گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی درخواست رسمی دادهاند.
یعنی تقریبا یک سال پیش همزمان با برگزاری اجلاس چهاردهم بریکس، ایران درخواست عضویتش را ارائه کرده بود و یک سال بعد یعنی اوایل شهریور ماه در اجلاس پانزدهم در آفریقای جنوبی با این درخواست موافقت شد. پیوستن رسمی ایران و پنج کشور دیگر به بریکس نیز از روز ١١ دیماه امسال آغاز می‌شود. برای بررسی روند عضویت کشورها باید مدنظر داشت که بریکس پیمان نیست و یک گروه است که روند عضویت در آن با پیمان متفاوت است؛ برای پیوستن یک کشور به گروه بریکس، پنج عضو آن شامل چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی باید بررسی‌‌‌های لازم را انجام دهند و مطابق بررسی‌‌‌ها و مذاکرات صورت گرفته بین خودشان و با کشور درخواست‌‌‌دهنده، قطعیت یا رد عضویت کشور درخواست‌‌‌کننده مشخص می‌شود. در ژوئن ۲۰۲۲ جمهوری خلق چین از ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران، برای اشتراک گذاری دیدگاهش در خصوص بریکس دعوت به عمل آورد.
پیش‌بینی« دنیای‌اقتصاد» از بریکسی شدن ایران
روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی که روز چهارشنبه یکم شهریور ماه با عنوان«ایران بریکسی می‌شود»منتشر شد پیش‌بینی کرده بود که ایران به عضویت گروه بریکس درخواهد آمد. در این گزارش با بیان اینکه عضویت در نهادهای بین‌المللی مانند بریکس و شانگهای در فضای گذار نظام بین‌الملل امروز بالقوه خوب است، اشاره شده بود که قدرت وقتی تکامل پیدا میکند که قدرت مادی و غیرمادی در کنار هم تعریف شوند.در خصوص عضویت در بریکس نیز در حوزه غیرمادی و ایده‌‌‌پردازی در دولت‌‌‌های مختلف ایران، ایده‌‌‌هایی مطرح شد اما در حوزه منابع مادی آنچنان که باید و شاید عمل نکردیم. در رابطه با منابع مادی باید نقاط ضعف رفع شود زیرا منابع مادی ما در حوزه اقتصاد به دلیل رژیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تحریمی آسیب دیده است.دنیای اقتصاد در ادامه این پرسش را مطرح کرده که عضویت ایران در بریکس چقدر اهمیت دارد؟
در واکاوی اهمیت بریکس این مساله مطرح شده که نهادهایی مانند بریکس و شانگهای عمدتا نهادهای حامی چین در سیاست بین‌الملل هستند و بیشتر به سمت چین مایل هستند. بنابراین حضور در این نهادها دو معنا دارد؛ نخست اینکه کشورهایی مانند برزیل و آفریقای جنوبی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گویند ما به دنبال چندجانبهگرایی در نظام بین‌الملل هستیم و دوم اینکه نهادهایی مانند بریکس نشان‌‌‌د‌‌‌‌‌‌هنده نزدیکی کشورها به چین و نارضایتی از عملکرد آمریکا و غرب در سیاست بین‌الملل است. در این گزارش به نقل از رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل تاکید شده بود که انتظارات ما از این سازمان‌ها باید محدود باشد؛ زیرا بریکس با اختلافات داخلی مواجه است و در راس آنها اختلاف بین چین و هند را شاهد هستیم که هنوز حل نشده و به نوعی باعث ناکارآمدی این سازمان شده است.
قهرمانپور به نقش متغیر جنگ اوکراین در تغییر برخی معادلات نیز پرداخته و می‌‌‌گوید: «امروز سازمان‌هایی چون بریکس و شانگهای تحت‌‌‌تاثیر رقابت آمریکا و چین از یک طرف و تشدید رقابت میان چین و هند و انزوای روسیه در سیاست بین‌الملل از طرف دیگر قرار دارند و در چشمانداز کوتاه‌‌‌مدت نیز این سازمان‌ها همچنان گرفتار این معضل خواهند بود.»وی با بیان اینکه امروز نسبت به قبل از جنگ اوکراین چشمانداز عضویت ایران در بریکس تقویت شده است، افزود: «چین به نوعی میخواهد این سازمان‌ها را گسترش دهد و با توجه به تضعیف جایگاه روسیه در سیاست بین‌الملل، اکنون چین نگران قدرتمندتر شدن روسیه در این نهادها نیست. بنابراین چین مایل است که کشورهای بیشتری را دور خود جمع کند.» این تحلیلگر همچنین با اشاره به اینکه آمریکا تقابل با چین را تشدید کرده، گفت: «چینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها اخیرا تاکید داشتند که بریکس باید اعضای بیشتری بگیرد و تقویت شود، این صحبت بیانگر آن است که پکن دیگر آن سیاست محتاطانه گذشته خود را کنار گذاشته و چشمانداز عضویت ایران تقویت شده است.»
از محمدجواد ظریف تا نیویورک‌تایمز
پیوستن ایران به گروه بریکس موجی از واکنش‌ها را به دنبال داشته است. محمدجواد ظریف وزیرخارجه سابق، دعوت از ایران برای عضویت در گروه بریکس را خبر خوبی دانست و گفت سیاست خارجی نباید موضوع اختلافات داخلی باشد. وزیر خارجه کنونی ایران نیز اظهار کرد: پذیرش ایران در بریکس، می‌تواند زمینه تعقیب اهداف و توسعه دیگر راهبردهای کلان دولت در اجرای دیپلماسی پویا را فراهم سازد. این موفقیت بزرگ علاوه بر تقویت چندجانبهگرایی، می‌تواند زمینه تعقیب اهداف و توسعه دیگر راهبردهای کلان دولت را فراهم سازد.
علی‌اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری با ابراز خرسندی از توسعه همکاریهای ایران با بریکس تاکید کرد: فعالیت و تلاشهای چند‌جانبه کشورهای عضو می‌تواند جهش مهمی در پایان دادن به استعمار کشورهای توسعه‌طلب تلقی شود. این اقدام اگر به درستی و با دقت مدیریت و اجرایی شود قطعا می‌توان پیش‌بینی کرد که در آن استیلای دلار به سر آمده و ایران از این اقدام مثبت حمایت کرده و همکاریهای خود را توسعه خواهد داد. علی شمخانی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی نیز در توییتی نوشت: ایران و عربستان سعودی در مسیر کاهش رقابت ژئوپلیتیک و پایه‌‌‌گذاری همکاری ژئو اکونومیک گام بر‌می‌‌‌دارند. پذیرش همزمان دو کشور در بریکس در صورت برنامه‌‌‌ریزی مناسب می‌تواند تقویت‌‌‌کننده این روند و ایجادکننده ظرفیت‌‌‌های جدید برای توسعه ثبات و رشد اقتصادی در منطقه باشد.
همزمان روزنامه نیویورک‌تایمز نیز در این باره نوشت: این گسترش به عنوان یک پیروزی قابل‌توجه برای دو عضو اصلی گروه، یعنی افزایش نفوذ سیاسی چین و کمک به کاهش انزوای روسیه در نظر گرفته شود. همچنین عضویت ایران یکی از شگفتی‌های این اجلاس سه‌روزه بود. اضافه شدن ایران می‌تواند تنش‌های ژئوپلیتیک با غرب را افزایش دهد و این مساله باعث آزردگی خاطر هند به عنوان یکی از اعضای اصلی می‌شود. وال‌استریت ژورنال پیوستن شش کشور به بریکس را تلاشی در راستای افزایش اهمیت جهانی آن و توان به چالش کشیدن غرب در زمینه مسائل مهم سیاسی و اقتصادی ارزیابی کرده است.
سی‌‌‌ان‌‌‌ان نیز در این باره نوشت: پیوستن عربستان سعودی، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان را در جبهه اقتصادی مشترکی با چین قرار می‌دهد که، بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان است. همچنین به این معناست که روسیه و عربستان در یک جبهه اقتصادی جدید به یکدیگر می‌‌‌پیوندند. شبکه بلومبرگ نیز نوشت: توسعه این گروه متشکل از قدرت‌‌‌های نوظهور در بازار جهانی می‌تواند به افزایش نفوذ جهانی آن و مقابله آن با سلطه گروه ۷ کمک کند. خبرگزاری رویترز در گزارشی اظهار کرد: گسترش بریکس می‌تواند مسیر پیوستن دیگر کشورها به این ائتلاف را هموارتر کند. شبکه الجزیره نوشت: توسعه این گروه بخشی از برنامه آن برای تفوق یافتن و تغییر دادن نظام جهانی به نظامی چندقطبی است که کشورهای «جهان جنوب» را در مرکزیت دستورکار جهانی قرار می‌دهد.
